Graafland: Samenleving betaalt hoge prijs voor de crisis

Prof.dr. Johan Graafland gaf afgelopen weekend tijdens het FlavorFestival een college over de economische crisis. Hij sprak over de stand van onze economie op dit moment, de oorzaken van de crisis, onze taak als christenen en de actuele ontwikkelingen.

De tent op Flavor was gevuld met geïnteresseerde bezoekers. Samen met hen ging Graafland op zoek naar fundamentele oorzaken van de economische crisis en hij stelde de vraag hoe deze zich verhouden tot een christelijke visie. Is er een relatie tussen onze economie en de ‘christelijke ethiek’? Hebben christenen invloed op onze economie en welke rol hebben juist christen nu we leven in een economische crisis?

Prof.dr. Johan Graafland is econoom en theoloog en gespecialiseerd in filosofie van de economie, hoogleraar economie, ethiek en onderneming aan de Universiteit van Tilburg.

Kerndeugden

Graafland: ‘In de economie zijn drie kerndeugden van groot belang: eerlijkheid, zorg en kwaliteit. In de hypotheekwereld is het met name op deze terreinen fout gegaan. Over het algemeen genomen was er dan nog net geen sprake van bewuste misleiding, op enkele uitzonderingsgevallen na, maar wel was er een tekort aan zorg en werden er forse inschattingsfouten gemaakt waardoor consumenten te grote risico’s liepen, met alle gevolgen van dien.’

Eigenbelang bankiers?

Zijn de banken alleen de boosdoeners? Is het allemaal eigenbelang geweest van de bankiers? Graafland: ‘Nee, het ligt veel complexer. De banken zijn een onderdeel van ons kapitalistische systeem; de schuld ligt voor een deel bij de banken, maar ook bij de overheden. Daarnaast is de druk van aandeelhouders een belangrijke oorzaak en zijn we als consumenten zelf ook niet vrij van schuld. In ons kapitalistisch systeem ligt de nadruk sterk op eigenbelang, dat is de motor van onze economie en daardoor ontstaat er snel hebzucht.’

De overheden hebben maatregelen genomen om de problemen aan te pakken en gebruiken daarvoor met name ‘geldpolitiek’. Graafland: ‘Banken kunnen nu goedkoop geld lenen van de overheid om zo het hoofd boven water te houden. De overheid voert daarnaast een streng bezuinigingsbeleid door met hervormingen van de financiele markten.’

Grote gevolgen

De gevolgen zijn met name groot voor de kwetsbare groepen in de samenleving. Zo zien we het aantal sociale werkplekken drastisch dalen, wordt er bezuinigd op ontwikkelingshulp, stijgt de vraag naar voedselbanken en is er opeens veel minder aandacht voor het milieu. ‘De samenleving betaalt een hoge prijs voor de crisis.’

Langzaam herstel economie

Graafland ziet tekenen van een langzaam herstel van de economie. ‘De financiele markt is nog steeds erg dominant en bepaalt in veel opzichten de economische markt. Het risico op instabiliteit blijft daardoor bestaan. Een lastig bijkomend probleem is het grote verschil tussen de eurolanden; dit is hardnekkig en zal niet in een paar jaar opgelost zijn. De financiele markt is niet meer gekoppeld en verankerd in een bepaald land, er is een virtuele financiele wereld ontstaan waar we met elkaar bijna geen grip meer op hebben.’

‘Ik heb toch zorgen over de economie, omdat de fundamentele oorzaken niet weg zijn. En ik hoop dat we niet doorschieten naar een Amerikaans model waarbij de inkomensongelijkheid steeds groter wordt en de verschillen tussen rijk en arm blijven groeien.’

Rol van christenen in samenleving

Welke rol kunnen christelijke waarden hebben in de economie? Graafland noemt verschillende kernwaarden die volgens hem fundamenteel zijn en de echte oplossing geven voor de problematiek:

– Gerechtigheid en barmhartigheid. Onze christelijke zorgplicht vraagt betrokkenheid op anderen, ook in het zakenleven. We moeten nooit een klant duperen om er zelf beter van te worden.

– Matigheid, soberheid en duurzaamheid. Dit zijn Bijbelse principes. Kijk wat je daarin praktisch kunt doen. Uiteindelijk help je daarmee de economie; misschien niet direct, maar wel op langere termijn omdat de basis dan gezond wordt voor jezelf en voor de ander.

– Beduchtheid voor geld. Geld is niet neutraal en wordt in de Bijbel zelfs verbonden met afgoden. Iemand bracht het zo onder woorden: ‘geld is gestolde vrijheid’. Met geld ben je onafhankelijk, je kunt vrijheid kopen. De Here Jezus keert het om: we moeten juist niet afhankelijk zijn van geld. Geldzucht is benevelend en verslavend. Geld is slechts een middel en geen doel.

– Schuld en genade. We praten veel over schuld en weinig over genade, maar juist door genade is er ruimte voor schuldbesef en kritisch zelfonderzoek.

Invloed van christenen op de samenleving

Hebben we als christenen eigenlijk wel invloed op de politiek en economie? Graafland: ‘Zeker wel. Op macroniveau kun je invloed uitoefenen door bijvoorbeeld op een christelijke partij te stemmen. Op microniveau kun je zelf als ondernemer, werkgever of consument dagelijks keuzes maken in de lijn van de Bijbel. Ons gebedsleven is belangrijk, we kunnen vragen om geestelijke leiding zodat we meer handelen vanuit de Bijbel en onze eigen daden regelmatig evalueren. Als christen kunnen we dienstbaar zijn en verantwoord omgaan met geld, middelen, mensen en milieu. Als consument kunnen we bijvoorbeeld letten op de afkomst van een product en elkaar daarvan bewust maken.’

Uiteindelijk bepaalt de consument toch?

Als consumenten bepaal je samen heel veel, en de prijs van een product is vaak doorslaggevend voor onze beslissingen. Graafland: ‘Dat klopt, maar er zijn meer krachten die een rol spelen We moeten elkaar blijven aanspreken op ons gedrag. De overheid heeft daarin een verantwoordelijkheid, maar ook vanuit de kerken kunnen we gedrag en beslissingen beinvloeden en elkaar binnen een community bewust maken. En bedrijven kunnen keuzes maken om meer duurzame en verantwoorde producten te leveren en deze in de communicatie ook duidelijker onder de aandacht te brengen. De brancheorganisaties kunnen bedrijven stimuleren en ondersteunen in dit proces. De overheid moet dit ondersteunen, en de consumenten moeten bewuster keuzes maken en elkaar daarop aanspreken.’

Grote uitdagingen

Graafland sluit af: ‘De creditcrisis heeft ons meer bewustheid en verantwoordelijkheid gegeven, en dat is positief. De trends zijn positief en er lijkt een herstel op te treden in onze economie, maar toch ben ik niet optimistisch. De schade die is ontstaan op gebieden van zorg, kwetsbare medemensen, milieu en duurzaamheid is fors. Hier liggen grote uitdagingen ook voor ons als christenen.’