De eerste dinsdag van het nieuwe jaar: Openbaarheidsdag

De eerste dinsdag van het nieuwe jaar is het wederom Openbaarheidsdag in het Nationaal Archief. Aan het begin van ieder nieuw kalenderjaar vervalt de beperking van de openbaarheid van archieven. De informatie in deze archieven is dan toegankelijk voor onderzoekers, journalisten en publiek.

Iedereen die geïnteresseerd is in het handelen van de overheid kan op 6 januari 2015 de historische bronnen uit de jaren 1989, 1964 en 1939 in de studiezaal van het Nationaal Archief raadplegen. De volledige inventarislijst van de archieven is te vinden op gahetna.nl

Het boeiende jaar 1989

1989 was het jaar van de val van de muur in Berlijn, maar ook van het kabinet-Lubbers. De ‘Twee van Breda’ werden na jarenlange discussie vrijgelaten. Ook de nieuwe Mediawet en de ov-jaarkaart voor studenten werden in ’89 in gevoerd. Een ander boeiend onderwerp uit die tijd is de paspoortaffaire. Met het openbaar worden van het archief van de Nederlandse permanente vertegenwoordiging bij de Europese gemeenschappen te Brussel over 1989 is deze grote affaire nu geheel te reconstrueren. Het begon in 1984 met het voornemen een nieuw, fraudebestendig Europees paspoort te ontwikkelen. Het bedrijf dat in opdracht van de staat het paspoort zou ontwikkelen, bleek in 1988 niet in staat om aan de verplichtingen te voldoen. Dit leidde tot een parlementaire enquête onder leiding van Loek Hermans. De conclusies van de commissie leidden tot het aftreden van minister van Defensie Wim van Eekelen en staatssecretaris van Buitenlandse Zaken René van der Linden.

1939 en de naderende oorlog

De internationale spanning is voelbaar in het Europa van 1939. Koningin Wilhelmina laat zich niet onbetuigd en geeft waarschuwingen over de herbewapening, zo leert het geheim verbaal in het archief van het Kabinet van de Koningin. Daarin bevindt zich ook correspondentie tussen Koning Leopold van België en Koningin Wilhelmina met als onderwerp de dreigende oorlog. Leopold noemt haar chère cousine. Ook de kabinetsformatie van 1939 is er terug te vinden. Dit kabinet is een centrumlinks noodkabinet, waarvan voor het eerst twee sociaaldemocraten deel uitmaken.

Persoonlijke verhalen in de overheidsarchieven

Overheidsarchieven zijn vaak rijkelijk gevuld met persoonlijke verhalen. Het gezantschap in Parijs kreeg te maken met Aart Akkersdijk (geboren in 1892). In december 1938 werd hij door een Frans militair tribunaal in Lille tot twintig jaar veroordeeld wegens spionage. In het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging komt hij voor als vermoedelijke Duitse spion. Hij overleed in 1947.

Een ander verhaal, dat uit het archief van de ambassade in de Sowjet-Unie naar boven komt, is dat over Alfred Adolf Hoeve (geboren in 1914), die in de oorlog vanuit een Duits concentratiekamp met Russische krijgsgevangenen meeging naar de Sovjet-Unie. Zijn verblijf in de Sovjet Unie viel hem tegen, daarom probeerde hij vanaf 1947 terug te keren naar Nederland, wat uiteindelijk pas in 1960 lukte.

Openbaar tenzij

De Archiefwet 1995 bepaalt dat archiefbestanden van departementen en andere overheidsinstellingen na twintig jaar worden overgedragen aan het archief. Ruim 95 procent van de overgedragen stukken is direct in te zien. Voor de overige paar procent geldt dat de archieven nog een tijd gesloten blijven, of slechts beperkt openbaar worden. Dat is dan omwille van de privacy van nog levende personen, het landsbelang of onevenredige benadeling. De eventuele beperkingen gelden altijd voor een van tevoren vastgestelde periode, meestal vijftig of vijfenzeventig jaar. En dus vallen jaarlijks archiefdelen vrij.

Nationaal Archief

Als ‘nationaal geheugen’ van Nederland beheert het Nationaal Archief 125 kilometer archiefmateriaal, 15 miljoen foto’s en 300.000 kaarten van de rijksoverheid en van maatschappelijke organisaties en individuele personen die van nationaal belang zijn (geweest).