SiSwati, Khoekhoegowab, Lubukusu … talen waar de meesten van ons nog nooit van hebben gehoord. Toch worden ze door miljoenen mensen gesproken. De afgelopen 40 jaar begeleidde Gerrit van Steenbergen Bijbelvertaalprojecten in deze drie en nog eens zestien andere talen. Zondag 25 april heeft hij samen met zijn vrouw Ineke tijdens een dienst in de Westerkerk in Veenendaal afscheid genomen.
De belangstelling voor taal zat er bij Gerrit al vroeg in. Hij begon zijn loopbaan als leraar Nederlands. In 1982 werd hij samen met zijn vrouw Ineke door de GZB naar Kenia uitgezonden. Deel van zijn taakomschrijving was het bestuderen en analyseren van de Pokot-taal. In 1985 vroeg het Bijbelgenootschap of hij ook het Bijbelvertaalproject in deze taal wilde coördineren. “Na aanvullende studies (een Masters in missiologie, een masters in Bijbelvertalen en later een PhD in Hebreeuws) ben ik in 1990 fulltime Bijbelvertaalprojecten gaan begeleiden, dat houdt in: opleiden van vertalers, computertraining en het controleren van de kwaliteit van de vertalingen.”
Misverstanden
“Bij het vertalen van een Bijbeltekst zijn er problemen van verschillende aard. Enkele voorbeelden:
De hoeksteen heeft geen betekenis in een cultuur waarin mensen in ronde huizen wonen waar geen stenen aan te pas komen. Samen met de vertalers zoek ik dan naar een term die de betekenis en bedoeling van de oorspronkelijke tekst weergeven. Soms is dat een omschrijving, soms een alternatieve term uit de ontvangende taal die de essentie goed weergeeft.”
“Een letterlijke vertaling van figuurlijke uitdrukkingen kan tot misverstanden leiden. In de Bijbel is bijvoorbeeld het scheuren van kleren een teken van rouw en inkeer. Bij de Pokot is het een symbool van agressie, men gaat dan tot de aanval over. In dergelijke gevallen wordt de onderliggende betekenis soms toegevoegd: Als teken van rouw scheurden zij hun klederen.
De kernvraag is altijd: wat betekent een tekst, en hoe kan die betekenis het best uitgedrukt worden in de vertaling? Daaraan probeer ik mijn bijdrage te leveren, ook vanuit het Grieks en Hebreeuws.”
Taal van het hart
Gerrit begeleidde Bijbelvertaalprojecten in Malawi, Namibië, Botswana en Swaziland. Maar waarom is het nodig om de Bijbel te vertalen in een van de vele lokale talen als er ook al een Bijbel is in de officiële taal van het land? “Daar zijn verschillende redenen voor:
– Lang niet alle inwoners van een land spreken de officiële taal (of talen).
– De lokale taal is de taal van het hart. De boodschap en inhoud van de Bijbel worden beter verstaan in de eigen taal.
– Vooral in plattelandsgebieden vinden kerkdiensten, Bijbelstudies en dergelijke plaats in de lokale taal. Zonder vertaling is het veel moeilijker voor het christelijk geloof om te wortelen in de lokale gemeenschappen.
– Het gebruik van de eigen taal is ook een teken van erkenning en emancipatie van betreffende bevolkingsgroepen.”
Mooie herinneringen
“De mooiste ervaring is toch altijd als een Bijbel voor het eerst gepresenteerd wordt aan de mensen die de taal spreken. Dat is altijd een feestelijk gebeuren met zang en dans, met vreugde en gebed.
Wat ik ook nooit vergeet: We waren Pokot Nieuwe Testamenten wezen verkopen bij kerken in de bergen. Toen we weer onderweg naar huis waren, zagen we in de verte iemand aan komen rennen. Hij had twee uur gelopen omdat hij hoorde dat de Bijbel in het Pokot te koop was. Hij wilde er ook één. Helaas, we waren uitverkocht… De tranen sprongen in zijn ogen. Later konden er we gelukkig alsnog eentje sturen.”
Missen
“Wat ik ga missen zijn toch vooral de ontmoetingen met mensen uit totaal andere culturen, christenen en niet-christenen. De warmte, de vriendschappen, de intensieve gesprekken over hun cultuur, over geloof en over wat mensen ten diepste beweegt in het leven. Uiteraard mis ik ook de samenwerking met de vele collega’s in Afrika. Gelukkig kan ik op vrijwillige basis nog een paar projecten blijven begeleiden, dus ik kan rustig afkicken. Ook dat is een voorrecht.”
Overzicht van alle talen waar Gerrit van Steenbergen bij betrokken is geweest:
– In Kenia: Pokot (800.000 sprekers); Turkana (1.000.000); Lubukusu (1.400.000) – in alle drie de talen een eerste vertaling van de Bijbel.
– In Malawi: Sena (1.600.000); Yao (1.700.000); Lambya (200.000); Ellomwe (1.000.000) – eerste vertaling van de Bijbel; Tumbuka (1.600.000) – nieuwe vertaling; Chichewa (9.000.000) – herziening van een bestaande vertaling en een Kinderbijbel.
– In Namibië: Khoekhoegowab (200.000) – nieuwe vertaling; Oshikwanyama (800.000); Oshindonga (850.000); Herero (250.000) – in alle drie de talen een herziening. In deze vier talen ook een Kinderbijbel.
– In Botswana: Kalanga (350.000) en Naro (15.000) – eerste vertaling van de Bijbel; Shekgalagadi (70.000); Shiyeyi (50.000); Khwe (10,000) – eerste vertaling van het Nieuwe Testament.
In Eswatini (Swaziland): SiSwati (2.400.000) – Studiebijbel
GZB – Gerdi van Eck
GZB
26-04-2021
Evangelisatie
https://www.gzb.nl
