Alles moeten achterlaten vanwege een oorlog of natuuramp: vluchten is een traumatische gebeurtenis. Voor de meesten blijft het echter niet bij één keer vluchten. Noodhulporganisatie ZOA ziet in de praktijk dat ongeveer drie op de vier vluchtelingen vaker heeft moeten uitwijken. De komst van vluchtelingen leidt regelmatig tot spanningen met de lokale bevolking, waardoor ze hun heil ergens anders zoeken. “Er zijn meer vluchtelingen dan ooit in de wereld, maar het aantal plaatsen waar ze terecht kunnen, daalt”, zegt Joël Voordewind, speciaal ambassadeur van ZOA. “Ze zijn al getraumatiseerd maar vinden geen rust.”
Schaarse middelen
Niet alleen in Europa staat het draagvlak voor de opvang van vluchtelingen onder druk, ook in de eigen regio vinden ze steeds moeilijker een plaats waar ze duurzaam veilig kunnen verblijven. Wereldwijd zijn er nu 103 miljoen vluchtelingen, waarvan 85 procent een heenkomen zoekt in eigen land of een buurland. Dat wordt ‘opvang in de regio’ genoemd. Meestal zijn dat ook zelf kwetsbare gebieden, waar de lokale bevolking moeite heeft om te overleven. Er is dan geen plaats voor nieuwkomers die een extra beroep doen op schaarse middelen zoals water, voedsel en land. De hoge inflatie, gestegen graanprijzen en klimaatuitdagingen versterken die schaarste. Het leidt regelmatig tot spanningen en conflicten, waardoor mensen zich genoodzaakt voelen om verder te vluchten.
Geen plaats
ZOA vangt wereldwijd in zo’n vijftien crisisgebieden vluchtelingen op. “Het valt ons op dat steeds meer vluchtelingen vertellen dat ze al voor de tweede, derde of zelfs vierde keer op de vlucht zijn”, zegt Edwin Visser, directeur Programma’s van ZOA. “Ze hebben letterlijk het gevoel dat er geen plaats voor ze is op deze wereld.” Zo zijn ‘herhaalvluchtelingen’ in centraal en oost-Afrika wisselend op de vlucht voor conflicten, overstromingen en droogte. Bijvoorbeeld Zuid-Sudanezen hebben te maken met gewapend geweld en overstromingen; in Oost-Congo zijn er gevechten tussen het leger en rebellengroepen in een gebied waar ook veel vluchtelingen worden opgevangen; en in Ethiopië – een toevluchtsoord voor miljoenen vluchtelingen uit de regio – heerst nu zelf een conflict, terwijl andere delen van het land worden geteisterd door langdurige droogte.
Ter Apel
Door het verminderde draagvlak onder de bevolking, willen ook overheden van vluchtelingen af. Voormalig Tweede Kamerlid Joël Voordewind ziet dat dit probleem wereldwijd speelt, te beginnen in Nederland. “We hebben de toestanden in Ter Apel gezien. Er is een spreidingswet nodig om gemeenten te dwingen om vluchtelingen op te vangen, terwijl premier Rutte aan de VVD-fractie moet beloven om de instroom te beperken. Maar dit speelt over de hele wereld: niemand wil ze hebben. Landen waar ze al zijn, willen vaak van ze af.”
Terugsturen
Zo heeft Libanon recent besloten dat 1,5 miljoen Syrische vluchtelingen terug moeten. Vorige maand is daar een begin mee gemaakt. Colombia heeft grote moeite om de 1,8 miljoen Venezolanen op te vangen in regio’s die zelf nauwelijks het hoofd boven water kunnen houden. Bangladesh wil af van de 1,2 miljoen Rohingya uit Myanmar door de voorzieningen in vluchtelingenkampen zoveel mogelijk te beperken. Ook heeft het de hulp van China ingeroepen om de vluchtelingen te deporteren. Een zorgelijke aanpak, vindt Visser: “Als het veilig genoeg is keren vluchtelingen meestal zelf wel terug naar de plaats van herkomst. Het merendeel laat zich niet dwingen om terug te keren en vlucht dan verder.”
Duurzame opvang
De opvang in de regio staat wereldwijd dus onder druk, maar is essentieel om de vluchtelingencrisis niet verder te laten escaleren. ZOA spant zich dan ook in om het lokale draagvlak voor vluchtelingen te versterken, onder andere door niet alleen vluchtelingen, maar ook de kwetsbare lokale bevolking te ondersteunen. “Je kunt vluchtelingen in de regio alleen duurzaam opvangen als je ook de lokale bevolking helpt”, meent Visser. “In onze noodhulp en wederopbouw zijn we er altijd op gericht om beide groepen te ondersteunen en ze met elkaar in gesprek te brengen in overlegorganen en vredescomités. Zo voorkomen we spanningen en conflicten en kunnen vluchtelingen daar blijven zonder zich opgejaagd te voelen.” Om di twerk mogelijk te maken, is de Nederlandse noodhulporganisatie ZOA een landelijke campagne gestart. Meer informatie over deze campagne is te vinden op www.zoa.nl/geenplaats.
