‘En dit zijn de namen’… zo begint het tweede boek van de Bijbel, Exodus. In het Hebreeuws heet het boek dan ook ’sjemot’ (namen). Zeventig ‘namen’ kwamen met Jacob naar Egypte, om daar te overleven. Jozef en zijn zoons waren daar al.
De familie groeit snel uit tot een volk: Israël. Ze zijn opmerkelijk vruchtbaar en maken het goed. Misschien té goed? Want de tijden veranderen. In Egypte staat er een machthebber op die van de verdienste van Jozef en zijn volk niets weet. Of misschien wel: niets wíl weten? De nazaten van Israël worden slaven. Jongens mogen zelfs niet meer geboren worden. En als de vervolging nog heviger wordt, is er nog maar één bestemming voor ze: de Nijl…
Maar… de God van Israël bekommert zich om al die ‘namen’. Er wordt een heel speciaal jongetje geboren… De moeder ziet dat het kind ‘tov’ (goed) is en hij wordt in een arkje gelegd en tussen het riet aan de oever van de Nijl gezet. Zijn zus Mirjam houdt hem in de gaten. En de ironie wil dat nota bene de dochter van de koning zich over dit Hebreeuwse kindje ontfermt. Hij krijgt van haar de naam Mozes: ‘uit het water getrokken’. Het water dat zijn graf had moeten worden, redde hem!
En Mozes wordt groot, probeert op te komen voor zij volk maar moet vluchten. In Midjan vindt hij onderdak bij een priester, trouwt en wordt schaapherder. En dan ontmoet hij op een dag de God van Abraham, Isaak en Jacob in een brandende doornstruik. De God die zich bekend maakt met de woorden ‘Ik zal er zijn’. ‘Ik hoor. Ik zie. Ik ben erbij…’
En wat maken mensen allemaal mee? Zowel in het klein als in het groot? Zo probeerde Gert-Jan Segers de afgelopen tien jaar op te komen voor de christelijk-sociale idealen. Vrijdagmorgen maakte hij bekend er een punt achter te zetten. Hij kreeg als leider van de ChristenUnie veel over zich heen, vooral door mede-verantwoording te dragen voor het beleid van de huidige regering. Toch zette hij zich in bij het bestrijden van antisemitisme en speelde hij een rol bij de openlijke excuses van de regering Rutte aan de Joodse gemeenschap in 2019. In een recent BNN-Vara programma verweerde hij zich met verve tegenover de aantijgingen van een presentatrice dat Israël een ‘apartheidsregime’ zou zijn. Op Twitter meldde premier Rutte dat Den Haag met het vertrek van Segers ‘een anker verliest’.
Dat ‘anker’ lijkt in Nederland, maar ook veel andere landen wel zoek te zijn. Segers’ oproep ‘om elkaar te blijven zoeken’, blijkt in veel gevallen voor dovemansoren gesproken te worden. Zo bestormde een boze massa uit onvrede over de verkiezingsuitslag de overheidsgebouwen in Brasilia, Brazilië. De ‘bolsonaristas’, aanhangers van oud-president Jair Bolsonaro, drongen het parlementsgebouw, het hooggerechtshof en het presidentieel paleis binnen. De linkse Lula da Silva had met een nipte meerderheid de verkiezingen gewonnen, maar werd beschuldigd van verkiezingsfraude. De rechtse Bolsonaro had zich o.a. uitgesproken voor de traditionele familiewaarden, was tegen abortus en bovendien een fervent liefhebber van Israël. Evangelische christenen maken een belangrijk deel uit van zijn achterban. Maar maakt dat een bestorming ‘goed’?
In Israël zelf is een regering met een uiterst rechts-religieuze agenda van start gegaan. Maar daartegen komt ook verzet. Vanuit verschillende richtingen klonken oproepen tot grootschalig protest en burgerlijke ongehoorzaamheid. Zoals van Yair Golan, een voormalig plaatsvervangend minister van Economische Zaken en voormalig stafchef bij het leger. Ook de vorige premier Yair Lapid en oud minister van Defensie Benny Gantz deden hun duit in het zakje. Tegelijkertijd klonk er de andere kant van het politieke spectrum een oproep om ‘dit soort gevaarlijke lieden’ vast te zetten. Maar minister van Veiligheid, Itamar Ben Gvir, verzette zich dinsdag tegen dit geluid om oppositieleiders en voormalige parlementsleden te arresteren wegens vermeend ‘verraad’. Zo kunnen verhoudingen veranderen en opeens op scherp komen te staan. En zo kun je opeens aan de zijlijn staan.
Wat blijft er van óns over als we gereduceerd worden tot slaaf? Wie zijn we dan nog? En hoevelen om ons heen zijn slaaf geworden van eigen ambities, begeerten, dure hypotheken en van allerlei angsten?
Het exodusverhaal is een verhaal van alle tijden. Het vertelt dat er een God is die het hulpgeroep van het volk hoort. Die het zwoegen ziet. Die zich er zelfs mee vereenzelvigt en afdaalt in de nood van mensen. Zoals de Engel in de doornstruik, die zijn Naam bekendmaakte: ‘Ik zal er zijn’. Van diezelfde Naam getuigden eeuwen later de apostelen, die Hem in levende lijve hadden meegemaakt:
Door niemand anders kunnen wij worden gered, want zijn Naam is de enige op aarde die de mens redding biedt.’ (Handelingen 4:12)
Sybe de Vos
Het gedeelte dat deze week in de synagoge wordt gelezen is ‘Sjemot’ (Namen) en beslaat Exodus 1:1-6:1. Tekst & illustratie © Sybe de Vos | 14 januari 2023.