André Flach komt op voor de mantelzorger

Op donderdag 17 april debatteerde de commissie Sociale Zaken en Werkgelegenheid in de plenaire zaal van de Tweede Kamer over de participatiewet. André Flach kwam tijdens zijn inbreng op voor onder andere de mantelzorger. Lees zijn gehele bijdrage aan het debat hieronder.

Rechtvaardigheid en barmhartigheid, dat zijn voor de SGP Bijbelse ankerpunten. Die waarden stempelen ook het mensbeeld van een christenpoliticus. Een overheid moet recht doen én bewogen zijn met de mens, juist ook met die mensen bij wie het leven niet over rozen gaat. Als politici hebben we daarom de verantwoordelijkheid hoofd en hart te laten spreken, wanneer we nadenken over dit wetsvoorstel. We gunnen iedereen een zinvolle plek in de samenleving, zodat iedereen ook naar vermogen kan meedoen.

Achtergrond
De Participatiewet is in 2015 ingevoerd. Participatie is het uitgangspunt van de wet, waarbij gemeenten alle inwoners met een verminderde loonwaarde zoveel en zo regulier mogelijk aan de slag helpen en houden. De SGP heeft ingestemd met deze wet omdat wij de nieuwe aanpak steunden: mensen serieus nemen en kijken naar wat iemand wél kan. Ieder mens en elke gave telt mee, ook dat past bij een christelijke benadering. Daarnaast werden taken gedecentraliseerd, waar passende beleidsruimte onlosmakelijk aan verbonden is. Toch pakte deze wet niet voor alle mensen uit zoals hij bedoeld was. Daarom is het goed dat het vorige kabinet hiervoor een aanpassingsvoorstel heeft gedaan, en dat deze staatssecretaris deze wet hier vandaag verdedigt. Want daar waar wetten verkeerd en te hard uitpakken, is reparatie nodig.

Spoor 2 en 3
Deze wet staat niet op zichzelf; er is een bredere stelselwijziging nodig. Er zijn, ook buiten de Participatiewet, enorm veel en ingewikkelde regelingen die de bestaanszekerheid en participatie van mensen raken. Je moet er flink voor doorgeleerd hebben om die allemaal te doorgronden. Daarbij moet de mens centraal komen te staan, en niet de regel. Dat vraagt niet alleen aanpassing van wet- en regelgeving, maar ook van denken. Deze urgente uitdagingen zijn ondergebracht in spoor 2 en 3.

Welke bewindspersoon is eindverantwoordelijk en pakt de regie op de coördinatie van mensgerichte dienstverlening?

Denken vanuit de mens vergt een ander stelsel van inkomensregelingen. De SGP voert al enige jaren een hartstochtelijk pleidooi voor één gebundelde kindregeling als tegemoetkoming voor ouders. In Vlaanderen kennen ze één kindportaal waarin alle regelingen zijn ondergebracht. De kindregelingen hoeven niet meer worden aangevraagd door ouders, maar worden er zelfs proactief toegekend. Niet voor niks gaan we 26 mei met de commissie een kijkje nemen om te zien hoe de zuiderburen dat hebben geregeld. Bij ons ligt de volle verantwoordelijkheid bij de burger, terwijl de overheid een dermate ingewikkeld systeem heeft opgetuigd dat het voor veel burgers niet meer te doen is. Eerder werd onze motie aangenomen om te komen tot één kindportaal.

Ondertussen werkt het ministerie van Binnenlandse Zaken aan een persoonlijk digitaal regelingenoverzicht. Bundel die initiatieven zou ik zeggen!

Waar staan we op dit moment ten aanzien van het samenbrengen van regelingen?
Wil het kabinet ook verkennen hoe regelingen in ons land meer proactief kunnen worden toegekend?

Giftenvrijlating
Een belangrijke maatregel die genomen wordt, is het vastleggen van een giftenvrijlating. Zo komt er meer duidelijkheid voor gemeenten en mensen die onder deze wet vallen. Van bijstandsgerechtigden wordt verwacht dat zij zelf bijhouden wanneer zij die grens van 1200 euro overschrijden. Als daarnaar gevraagd wordt, blijkt er iets dubbels te zitten in de redenering van de staatssecretaris. Aan de ene kant zegt hij: het is te doen, want de meeste mensen komen toch niet boven dat bedrag uit. Je leest tussen de regels door: dan hoeven ze het dus ook niet bij te houden. Aan de andere kant rust wel de verplichting op deze mensen om als zij toch dat maximumbedrag overschrijden, dat te melden. Daarvoor moeten zij dus toch ieder jaar een giftenlijstje bijhouden, met alles wat daar nu onder komt te vallen zoals voorgesteld in de wet en in amendementen. Dat maakt het allemaal niet gemakkelijker.

Hoe zorgen we ervoor dat mensen weten van deze verplichting en dat het doenbaar is voor hen, is mijn vraag.

De SGP wil voorkomen dat de giftenvrijlating verwordt tot een boete op barmhartigheid. Barmhartigheid is juist de smeerolie van onze samenleving. Bewogen buren, diaconieën of maatschappelijke organisaties moeten zich niet geremd voelen om hun naaste bij te staan. Nog veel sterker: ik kies veel liever voor de warme deken van de samenleving dan voor de kille uitkering van de overheid. Als rechtgeaarde liberaal zal deze staatssecretaris mijn reserves tegen een al te bemoeizuchtige overheid delen.

Herkent de staatssecretaris dit dilemma, en hoe wil hij hieraan tegemoetkomen?

In de bijstand
Het wordt vaker gezegd: de bijstand is een vangnet, geen hangmat. En zo is het. Veel mensen zien gelukkig heel goed dat werken goed is voor een mens. Toch zijn er ook mensen die daar minder van doordrongen zijn. Om hen te stimuleren toch te solliciteren, is het goed dat er activerende verplichtingen in de wet zitten.

Hoe activeren we deze bijstandsgerechtigden en werkt het kabinet eraan dat de stap naar werken voor hen loont?

Ook moeten we publiek-private samenwerking blijvend versterken. In de nota naar aanleiding van het verslag noemt de regering terecht Baanbrekend Drechtsteden als goed voorbeeld van publiek-private samenwerking. Als oud-bestuurder van Baanbrekend kan ik dat bevestigen. Daarnaast is er een groep die om allerlei redenen langdurig in de bijstand terecht zijn gekomen. Ik ontvang met regelmaat verhalen van mensen die bijvoorbeeld arbeidsongeschikt zijn maar geen WIA-uitkering hebben en ‘gevangen’ zitten in de bijstand. Zij kunnen niet werken, hoe graag ze ook zouden willen. De prikkels die bedoeld zijn om mensen te activeren, kunnen hardvochtig uitpakken als je situatie uitzichtloos is.

Hoe kijkt de staatssecretaris naar deze groep, en wordt dit probleem ook meegenomen in de bredere herziening van de Participatiewet?

We zouden de regels, bijvoorbeeld de giftenvrijlating, voor mensen die ‘gevangen’ zitten in de bijstand verruimd kunnen toepassen. Zit je langer in de bijstand en is perspectief gering, dan zouden we meer ruimte kunnen bieden. We hebben overwogen om hierop een amendement in te dienen maar het lijkt ons toch verstandiger de staatssecretaris te vragen dit uit te werken voor spoor 2.

Wat vindt het kabinet van deze gedachte, en zou hij de mogelijkheden hiervoor in verkennende zin verder willen uitwerken?

Mantelzorg
Wie mantelzorger is, doet fantastisch werk. Dat mag ook weleens gezegd worden. Maar veel mantelzorger zijn zich er niet eens van bewust dat zij mantelzorger zijn. “Dat doe je toch gewoon voor je vader of vrouw?”, is dan het antwoord van iemand die zich vol liefde geeft omdat de ander dat nodig heeft. Daarom moet het niet alleen bij mooie woorden voor mantelzorgers blijven, maar van de overheid mag ook concrete ondersteuning van mantelzorgers verwacht worden.

De voorstellen in dit wetsvoorstel zijn echt een stap vooruit: zo worden intensieve mantelzorgers uitgezonderd van de sollicitatieplicht en komt er meer ruimte om te mantelzorgen. Dit moet allemaal nog wel worden omgezet in lokale verordeningen, wil de mantelzorger het verschil écht merken.

Hoe gaat de staatssecretaris dit voor elkaar krijgen, op tijd én integraal?
Kan hij ook invulling geven aan de begrippen “passende mantelzorg” en “intensieve zorgbehoefte” en gaat hij dat afstemmen op de begrippen in de Wmo, Zorgverzekeringswet en Wet langdurige zorg?

Ten aanzien van tijdelijke mantelzorg bij intensieve zorgbehoefte willen wij de wet nog iets duidelijker maken. Zo mogen gemeenten nu al de kostendelersnorm buitenwerking stellen bij tijdelijke mantelzorg, maar dat is nog niet in de wet vastgelegd. Daarnaast bereiken ons signalen dat het verlenen van mantelzorg door een bijstandsgerechtigde soms onbedoeld leidt tot een fraudeonderzoek in verband met de woonsituatie jegens de bijstandsgerechtigde die tijdelijk mantelzorg verleent. Daarvoor heb ik twee amendementen ingediend.

De SGP vindt het sowieso verstandig als nog eens zorgvuldig wordt gekeken naar de kostendelersnorm. De oorspronkelijke gedachte was dat gezinsleden elkaar zouden helpen wanneer zij in de problemen kwamen, maar in de praktijk zien we steeds vaker dat mensen het huis uitgaan en soms zelfs dakloos worden.
Terwijl woningdelen en informele zorg steeds noodzakelijker wordt.

Wanneer horen we meer over de maatschappelijke kosten én baten van deze maatregel?

Toen ik eerder bij deze staatssecretaris hiernaar vroeg, verwees hij naar minister Keijzer. Minister Keijzer verwees laatst in een debat weer naar SZW. Nu zit ik in beide commissies, maar het kan toch niet zo zijn dat we op dit onderwerp alsnog geen steek verder komen?

Taaleis
Voor iemand die niet of nauwelijks Nederlands spreekt, is meedoen een onmogelijke opgave. Een piloot verplicht je ook niet te vliegen zonder vleugels. Participeren is ook de taal spreken. Mensen die de Nederlandse taal niet beheersen zijn drie keer vaker afhankelijk van een bijstandsuitkering. Ook zijn ze vaak langer afhankelijk van de bijstand. Daarnaast moeten we er ook rekening mee houden dat een bijstand zonder taaleis ook ervoor kan zorgen dat Nederland aantrekkelijker is voor asielzoekers. Daarom vindt de SGP het niet meer dan logisch dat het kennen van de taal als voorwaarde wordt gesteld voor uitkeringsgerechtigden. Wel vraag ik aandacht voor de uitvoerbaarheid van deze eis, aangezien daar bij gemeenten grote zorgen over leven. Deze eis mag geen dode letter worden, daar is hij te belangrijk voor.

Hoe gaat de staatssecretaris ervoor zorgen dat deze eis ook echt werkt?
Kan hij bevestigen dat mensen die echt niet in staat zijn de taal te leren, bijvoorbeeld vanwege een psychische beperking, van deze bepaling kunnen worden uitgezonderd?

Verder valt op dat de bepaling dat verlaging van de bijstand plaatsvindt vanaf het moment dat die schriftelijke kennisgeving heeft plaatsgevonden, is vervallen.

Vanaf wanneer wordt de bijstandsuitkering nu verlaagd?

Menselijke maat
De SGP vindt het belangrijk dat gemeenten de ruimte krijgen én nemen om de menselijke maat toe te blijven passen. Juist gemeenten kunnen de noodzaak voor het toepassen van maatwerk goed beoordelen. Maar we zien wel gemeentelijke verschillen ontstaan, terwijl iedereen wel passende ondersteuning naar werk moet krijgen.

Hoe gaat de staatssecretaris gemeenten stimuleren gebruik te maken van de ruimte die zij krijgen om maatwerk toe te passen, zonder dat dit tot buitensporige situaties bij gemeenten leidt?

Werkontwikkelbedrijven
Voorzitter, bij de wetsbehandeling van de WTTA heb ik samen met CU aandacht gevraagd voor de positie van sociaal ontwikkelbedrijven. Gelukkig is ons amendement hierover aangenomen. Steeds vaker wordt de unieke positie en de belangrijke maatschappelijke rol van deze bedrijven bij wet- en regelgeving uit het oog verloren, wat tot onnodige onrust en potentiële problemen leidt. Om te voorkomen dat we iedere keer dit soort amendementen moeten indienen, zou het goed zijn als het kabinet gaat kijken naar een wettelijke verankering van de werkontwikkelbedrijven.

Kan de staatssecretaris hier toezeggen dat hij dit gaat verkennen?

Bouwdepot
Een aantal gemeenten maken gebruiken van het Bouwdepot. Kwetsbare jongeren krijgen een budget om zo hun leven weer op de rails te krijgen nadat zij dakloos waren, in de schulden kwamen of moesten afkicken. Vanuit het ministerie wordt gemeenten afgeraden met Bouwdepot in zee te gaan, terwijl financiële rust en ademruimte jongeren kan helpen om weer op te krabbelen uit een diep dal. Uiteraard onder duidelijke voorwaarden, en alleen als dat duurzaam en bewezen effectief is.

Gaat de staatssecretaris in gesprek met gemeenten en Bouwdepot om nu echt tot een oplossing te komen?
En is hij bereid voor initiatieven als deze een right to challenge op te nemen in lagere regelgeving?

Participatie
Het kabinet wil met dit wetsvoorstel een breder perspectief op participatie in de wet vastleggen. En dat is een goede ontwikkeling. Je bent immers niet alleen waardevol als je een loonstrook ontvangt, maar vrijwilligers, mantelzorgers en opvoeders zijn minstens zo waardevol.

Wat betekent dit nu in de praktijk voor gemeenten en bijstandsgerechtigden?
Spant de staatssecretaris zich ervoor in dat de brede algemene participatieverplichting inderdaad breed wordt toegepast, en hoe voorkomen we tegelijkertijd vrijblijvendheid?
Wanneer moet worden toegeleid naar betaald werk, en wanneer is een andere maatschappelijke bijdrage voldoende?

De SGP vraagt wel aandacht voor de doorvertaling van dit bredere perspectief op participatie naar andere regelingen. Om een voorbeeld te noemen: in de huidige Wet kinderopvang staat dat een ouder aanspraak kan maken op kinderopvangtoeslag als de ouder in dat jaar gebruik heeft gemaakt van een voorziening, gericht op arbeidsinschakeling als bedoeld in artikel 7 van de Participatiewet. Deze bepaling zou in lijn moeten worden gebracht met het voorliggende wetsvoorstel. Graag een reactie hierop.

Tot slot
Rechtvaardigheid, barmhartigheid, participatie, het is allemaal voorbijgekomen vandaag. De SGP wil wetgeving die barmhartig en rechtvaardig is, en die recht doet aan ieder mens. Daar draagt dit voorstel aan bij. Er rust een grote taak op de overheid, landelijk en lokaal, om ook in de praktijk oog en oor te hebben voor de mens.