De wortels van De Fakkel liggen bij evangelist Jaap Fijnvandraat, die vanaf 1946 betrokken was bij straat- en zaalevangelisatie in Friesland, vaak met de Mobiele Zaal. In 1965 startte de schriftelijke cursus ‘Wat Zegt de Bijbel’, die hij samen met evangelist Bé Ottens heeft opgezet. In december 1973 begon hij lectuur te verkopen vanuit een boekendepot in de schuur van zijn woning in Leeuwarden.
In 1977 werd de stichting ‘Wat Zegt de Bijbel’ opgericht, met ambitie om een fysieke winkel te starten. Aanvankelijk opereerden ze vanuit een depot in de Engelsestraat in Leeuwarden; ruim een jaar later – in de zomer van 1985 – werd het tegenovergelegen pand gehuurd en volgde de officiële opening van de eerste boekwinkel De Fakkel (zie foto bovenaan dit artikel).
De naam
De naam De Fakkel is geen theologische verwijzing, maar kwam simpelweg voort uit een leuk beeld: Jaap Fijnvandraat zag ooit onderweg een benzinepomp met die naam en vond het passend voor een winkel die “geestelijk wil bijtanken”. Deze naam past bij de visie om het licht van het Evangelie te verspreiden, zoals ook in Mattheüs 5:15‑16 staat: ‘En ook steekt men geen lamp aan en zet die onder de korenmaat, maar op de standaard, en hij schijnt voor allen die in het huis zijn. Laat uw licht zo schijnen voor de mensen, dat zij uw goede werken zien en uw Vader, Die in de hemelen is, verheerlijken.’
Evangelist Bé Ottens
Bé Ottens speelde een cruciale rol in de ontwikkeling van de stichting én de boekwinkels die later onder de naam “De Fakkel” opereren. In 1965 nam Bé Ottens het initiatief voor het starten van schriftelijke Bijbelcursussen voor jongeren. Deze cursussen vormden de basis van wat uiteindelijk de stichting “Wat Zegt de Bijbel” zou worden. Samen met evangelist Jaap Fijnvandraat zette hij deze cursus én bijbehorende lectuurverkoop op. Dat leidde in 1977 tot de oprichting van de officiële stichting “Wat Zegt de Bijbel”, die cursuswerk en boekenverkoop combineerde. De verkoop van christelijke boeken groeide en in 1990 kreeg dit de naam ”Stichting De Fakkel, christelijke boekwinkels”.
Groei van de boekenketen
Na de start in Leeuwarden groeide De Fakkel gestaag. In 1993 werd de winkel in Leerdam onderdeel van de keten middels overname. In latere jaren volgden overnames in onder andere Leiden, Hoogvliet, Zwolle, Lelystad, Hoogeveen, Ommen, Soest en Delfzijl, en werden nieuwe vestigingen geopend in onder meer Middelburg en Houten. En in het voorjaar van 2003 startte De Fakkel haar internetboekhandel, die al snel als “de twaalfde winkel” werd beschouwd. Het hoofdkantoor verhuisde in 2002 naar Sint Annaparochie, waarna de organisatie landelijke ondersteuning bood aan de inmiddels zo’n 200 vrijwilligers en 4 betaalde krachten.
Organisatie en doelen
De Fakkel opereerde als een non-profit stichting, met als kerndoel de ondersteuning en opbouw van christelijk leven in Nederland via drie kernwaarden: geloven, ontmoeten en getuigen. De winkels boden een breed assortiment, waaronder Bijbels, geloofsleer, muziek, cadeau-artikelen en kaarten; naast verkoop stond de ontmoeting centraal: klanten konden kijken, luisteren, koffiedrinken en vragen stellen.
Financiële druk en verzelfstandiging (2018)
Begin 2018 kwam De Fakkel financieel onder druk te staan: het hoofdkantoor werd te kostbaar, winkels waren niet rendabel genoeg, en het centrale model bleek niet houdbaar. Verkopen via internet werden steeds populairder en de belangstelling voor de fysieke winkel daalde bij het publiek. De beslissing werd genomen om alle winkels te verzelfstandigen: per winkel werd beoordeeld of zelfstandige voortzetting mogelijk was, voortzetting zonder overname leidde soms tot sluiting.
Het hoofdkantoor in Leeuwarden werd gesloten. Sommige lokale winkels, zoals in Lelystad en Leerdam, konden dankzij ondersteuning van vrijwilligers en lokale gemeentes doorstarten als zelfstandige organisaties onder eigen bestuur. De winkel in Houten werd in 2019 overgenomen door boekhandel Sjofar uit Utrecht en heet sindsdien Sjofar Houten.
Huidige status
De oorspronkelijke landelijke keten bestaat niet meer sinds 2018: winkels gingen zelfstandig verder of gingen over in lokale initiatieven. Veel locaties functioneren nog steeds als zelfstandige christelijke boekwinkels, veelal gerund door vrijwilligers met steun van kerken en lokale organisaties. In Leerdam bijvoorbeeld draait De Fakkel nog steeds met een team van ± 20 vrijwilligers.
Tijdlijn
1946–1973 – Straat- en zaalevangelisatie, literatuurverkoop via eigen depot
1977 – Oprichting stichting WatZegtdeBijbel
1985 – Eerste fysieke winkel in Leeuwarden geopend
1993–2000 – Groei via overnames en nieuwe vestigingen
2003 – Lancering webshop als “12e winkel”
2002–2018 – Hoofdkantoren in Leeuwarden en Sint Annaparochie
2018 – Hoofdkantoor sluit; winkels worden verzelfstandigd of sluiten
2019 – Doorstart in o.a. Lelystad, Leerdam; Houten wordt Sjofar Houten
Betekenis
De Fakkel is meer geweest dan alleen een boekhandel. Vanuit evangelische motieven bood de organisatie niet alleen boeken en lectuur, maar ook ontmoetingsplaatsen: koffie, gebed, gesprek, advies – alles in dienst van geloofsopbouw en evangelisatie. Voor velen was De Fakkel een plek van geestelijke verdieping en persoonlijke ontmoeting. Hoewel de landelijke organisatie stopte, gingen veel vestigingen plaatselijk gewoon door, vaak nog steeds ondersteund door de evangelische en kerkelijke netwerken. Wel werden er naast lectuur en christelijke boeken ook steeds meer cadeau-artikelen aangeboden. De oorspronkelijke idealen bleven: bijbels en boeken verkopen om het evangelie te delen, mensen ontmoeten en elkaar steunen en opbouwen.
Auteur: Redactie en www.jaapfijnvandraat.nl
Foto’s: © Henk-Jan Oudenampsen
Web: www.fakkel.nl
