Complex dreigingsbeeld reden tot onverminderd grote zorg

Er blijft sprake van een complex dreigingsbeeld, waarbij diverse actoren (terroristische organisaties, transnationale netwerken, kleinschalige cellen en eenlingen) zowel klein- als grootschalige aanslagen kunnen plegen. Naast de jihadistische dreiging is er ook aandacht voor de dreiging vanuit links- en rechtsextremisme.

Het dreigingsniveau voor Nederland blijft daarom gehandhaafd op substantieel. Dit houdt in dat de kans op een aanslag in Nederland reëel is. Er zijn echter nu geen concrete aanwijzingen dat er aanslagen in of tegen Nederland worden voorbereid. Dat staat in het Dreigingsbeeld Terrorisme Nederland (DTN) van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid. Het DTN en de beleidsreactie zijn vandaag naar de Tweede Kamer gestuurd.

Nog nooit werden er in één jaar zoveel jihadistisch-terroristische aanslagen in westerse landen gepleegd als in 2015: veertien aanslagen, twee keer zoveel als in 2014. Negen aanslagen werden gepleegd in West-Europa waarbij vooral Frankrijk werd getroffen. Het potentiële gevaar van terugkeerders, een belangrijke reden in maart 2013 om het dreigingsniveau te verhogen tot ‘substantieel’, manifesteerde zich op 13 november op zeer gewelddadige wijze bij de aanslagen in Parijs. Ze werden uitgevoerd door een groep van wie de meerderheid getraind was in Syrië en was teruggekeerd met de opdracht aanslagen te plegen. Het is waarschijnlijk dat het Parijse plot niet het enige serieuze ISIS-plot tegen Europa is. Daarvoor bestaan diverse aanwijzingen. ISIS beschikt waarschijnlijk over een speciale eenheid die belast is met het plannen van aanslagen met goed getrainde terroristen in het buitenland.

Internationale ontwikkelingen

In grote delen van Noord-Afrika en de Sahara regio heerst politieke instabiliteit en economische malaise. Ellende en uitzichtloosheid versterken de voedingsbodem voor radicalisering. Jihadistische groepen profiteren hiervan, en worden in veel van de landen in de regio sterker. Dit verhoogt de dreiging tegen westerse belangen, omdat de jihadistische groepen ook een internationale agenda voeren. De implosie van de Libische staat heeft ook destabiliserende effecten op de buurlanden. Diverse jihadistische strijdgroepen, zowel aan ISIS als aan al Qa’ida gelieerd, benutten Libisch grondgebied nabij de kuststreek voor een deel van hun planning, training en voorbereiding voor aanslagen op (westerse) doelen in Tunesië, Algerije en Mali.

De veiligheidssituatie in Egypte, en dan met name in de Sinaï, is verder verslechterd door de groeiende zichtbare aanwezigheid van terroristische groepen. In Mali ontwikkelt het zuidelijke gedeelte zich steeds verder tot een operatiegebied van jihadistische groeperingen. Op 22 november pleegde al Qa’ida in de Islamitische Maghreb (AQIM) een grote aanslag op het Radisson Blu Hotel in Bamako waar veel buitenlandse gasten verbleven. Hierbij kwamen 22 personen om het leven. Al-Shabaab blijft zich in Somalië en in buurlanden als Kenia manifesteren, waarbij ook westerse doelwitten in beeld zijn. Verder heeft ISIS nu ook in Somalië daadwerkelijk voet aan de grond gekregen. De kans bestaat dat zowel al-Shabaab als ISIS zich gewelddadig willen profileren in de regio om zich van elkaar te onderscheiden. Hierdoor kan de jihadistische dreiging in Somalië en de omliggende landen in de komende tijd toenemen.

Beeld van Nederland

De Nederlandse jihadistische beweging lijkt qua omvang geen grote veranderingen door te maken. De beweging kent in Nederland enkele honderden aanhangers en enkele duizenden sympathisanten kent. Het aantal Nederlandse jihadistische uitreizigers naar Syrië/Irak stijgt nog steeds gestaag met circa 4 à 5 per maand. Per 1 maart 2016 waren in totaal circa 240 personen uitgereisd, 42 gedood, en circa 40 teruggekeerd. Ongeveer 160 personen bevonden zich dus nog in Syrië, van wie zo’n 40 procent vrouw is.

In de ogen van jihadisten is Nederland een legitiem doelwit. De deelname van Nederland aan de luchtaanvallen op ISIS en Syrië kan op korte termijn het profiel van Nederland onder jihadisten verhogen. Tegelijkertijd is het een gegeven dat het verdrijven van ISIS uit haar veilige haven de capaciteit van ISIS om aanslagen te plegen zal aantasten.

In de media verschenen eind februari berichten over de executie van acht Nederlandse jihadisten en de gevangenneming van 75 anderen door ISIS. Hoewel er mogelijk sprake is van een conflict tussen ISIS leden waarbij ook Nederlandse jihadstrijders betrokken zijn, en het bekend is dat ISIS regelmatig ook mensen uit eigen gelederen executeert, is de executie en gevangenneming van dergelijk grote aantallen Nederlandse jihadisten vooralsnog niet waarschijnlijk.

Aandacht voor reisbewegingen

Er keerden in 2015 slechts zeer weinig jihadistische uitreizigers terug naar Nederland. Van toekomstige terugkeerders kan echter een grotere dreiging uitgaan, omdat zij in veel gevallen langer bij terroristische groepen hebben verbleven. Daar hebben ze vaak excessief geweld meegemaakt, zijn ze onderwezen in de jihadistische geweldsideologie en is het waarschijnlijk dat ze ervaring met wapens en explosieven hebben opgedaan. Het valt niet uit te sluiten dat ook Nederlandse jihadistische uitreizigers worden teruggezonden met een opdracht om aanslagen te plannen of te plegen. Ondanks de hoge inzet van de verantwoordelijke organisaties, is het mogelijk dat jihadisten ook in Nederland in staat zijn van de radar te blijven.

Mede naar aanleiding van de aanslagen in Parijs wordt er daarom verder geïnvesteerd in de verbetering van informatie-uitwisseling tussen EU- en Schengenlidstaten. Daarbij gaat het ook om de verbetering van detectie en signaleringsmogelijkheden tussen landen. De recente lancering van het European Counter Terrorism Centre van Europol is een voorbeeld van deze versterkte samenwerking.

De Counter Terrorism Group, een samenwerkingsverband van EU-veiligheidsdiensten en de veiligheidsdiensten van Noorwegen en Zwitserland gaat een platform oprichten om het uitwisselen van operationele inlichtingen te vereenvoudigen. Het oogmerk is dat het platform vanaf medio maart 2016 functioneert.

Migratiestroom in relatie tot terrorisme

Het ontbreken van een waterdichte EU-buitengrenzencontrole en de ruime mogelijkheden tot vrij reizen in het Schengengebied bieden terroristen gelegenheid om zich naar en binnen Europa te verplaatsen. Daarnaast bestaat het risico dat terroristen misbruik maken van de asielprocedure. Er zijn op dit moment geen bevestigde gevallen van asielzoekers die in Nederland in de asielprocedure zitten en zich uit jihadistische motieven in de migratiestroom hebben gemengd.

In Nederland zijn de betrokken instanties alert op misbruik en worden asielzoekers gescreend. Dit betekent dat er gelet wordt op signalen die zowel de nationale veiligheid raken alsook, fraude, oorlogsmisdrijven en mensensmokkel-en -handel. Documenten worden ongeacht de nationaliteit nader onderzocht. Op EU-niveau wordt ingezet op een betere en systematische registratie en identificatie van vluchtelingen, inclusief veiligheidscontroles. Dit gebeurt met name door de inrichting van hotspots in Italië en Griekenland. Ook daarbij is aandacht voor de signalering van risicovolle personen.

Gewelddadige incidenten rond instroom asielzoekers

Zorgelijk is de toename van het aantal bedreigingen, intimiderende acties en geweldsincidenten, dat plaatsvindt rond de maatschappelijke discussie over asielzoekers, migranten en islam in Nederland. Op 26 februari werd in Enschede brand gesticht bij een moskee waar op dat moment personen aanwezig waren. In dat kader is een persoon gearresteerd op verdenking van poging tot brandstichting met terroristisch oogmerk.

Er is sprake van extra alertheid ten aanzien van de veiligheidssituatie van moskeeën, zowel op het lokale als het nationale niveau. De politie en lokale besturen onderhouden intensief contact met moskeebesturen en de moslimgemeenschap om de situatie lokaal te monitoren. Vanzelfsprekend wordt strafrechtelijk opgestreden tegen buitenwettelijk gedrag. Ook wanneer dat online plaatsvindt.