Musicoloog belicht ontvangst gospelmuziek in Nederland

Dat de Johannes de Heer-liedbundel heeft bijgedragen aan de bekendheid van gospelmuziek in Nederland weten met name jonge kerkgangers niet. Musicoloog en hymnoloog Jan Smelik hield op 11 maart een lezing in Museum Catharijneconvent. Het Utrechtse museum organiseert een lezingenreeks in het kader van de expositie ‘Gospel – Muzikale reis van kracht en hoop’. Deze tentoonstelling is gemaakt in samenwerking met gospelzangeres en co-curator Shirma Rouse en geopend tot en met Tweede Paasdag.

De bezoekers van Museum Catharijneconvent worden vandaag 11 maart met live muziek verwelkomd. In de kathedraal treden Kwame Mensah & Sound of Gospel op (foto), maar ook Elvis E is er te beluisteren. Aan de grote belangstelling voor de lezing van Jan Smelik is af te lezen dat hij bekendheid verwierf door zijn vele boeken en artikelen en zijn promotieonderzoek naar het stichtelijke lied bij Nederlandse protestanten rond 1900. Hij verrijkt zijn lezing met allerlei opnames van gospelliederen zoals ‘Roll, Jordan roll’ en ‘What a friend we have in Jesus’. Smelik begint zijn lezing met de tour die de Fisk Jubilee Singers eind 19e eeuw naar Europa maakten. Deze zangers wilden zo geld ophalen voor de Fisk University in Nashville waar mensen die op de plantages moesten werken een opleiding konden volgen. In de expositie ‘Gospel – Muzikale reis van kracht en hoop’ is ook veel aandacht voor de Fisk Jubilee Singers. Ze worden de ambassadeurs van de spirituals genoemd.

Opwekkingsbijeenkomsten
De Fisk Jubilee Singers hebben de liederen na de afschaffing van de slavernij bekend gemaakt buiten de Afro-Amerikaanse gemeenschap. Ze bezochten ons land in 1877. Van de Fisk Jubilee Singers is veel terug te vinden in het boek van dominee C.S. Adama van Scheltema over hun geschiedenis en hun muziek. Hierin staan 104 Jubilee-liederen die in het Nederlands zijn vertaald.
Als één van de verschillen tussen de spirituals en gospel hymns noemt Smelik dat laatstgenoemde songs uit het noorden van de VS komen en eerstgenoemde liederen uit de zuidelijke staten. De gospel hymns werden vaak gezongen bij opwekkingsbijeenkomsten. Smelik laat op het scherm een foto zien van de revival met Dwight L. Moody en Ira D. Sankey in New York in 1875. Sankey kan volgens hem direct verbonden worden aan de doorbraak van de gospel hymns aan het einde van de 19e eeuw in Europa. “In Nederland speelde de Amsterdamse predikant Meier Salomon Bromet, een tot het christendom bekeerde jood, ook een belangrijke rol. Hij ging de liederen vertalen en in 1876 publiceerde hij een bundel met gezangen van Sankey en anderen. Tijdens een opwekkingsbijeenkomst in Nijmegen waren deze liederen voor het eerst in ons land te horen.”

Kritiek
Kritische geluiden klonken er ook. Critici vonden dat de gospel hymns diepgang misten en zeiden dat ze het evangelie zo presenteerden dat het op een stuiver te schrijven was. Dat zagen de voorstanders juist als iets positiefs: het goede nieuws moest duidelijk en laagdrempelig gebracht worden. “In de liederen komen de thema’s genade en verlossing veel voor”, vertelt Smelik. “De tegenstelling tussen het vaak moeilijke aardse leven en de mooie toekomst die in de hemel wacht, keert steeds terug. Ook de zintuigen krijgen veel aandacht. Wat is er te horen, zien en voelen?”

De gospelliederen zijn volgens Smelik bekend gebleven door Johannes de Heer. Hij bracht in 1905 de ‘Zangbundel ten dienste van Huisgezin en Samenkomsten’ uit. In deze bundel nam hij bijna 100 liederen op uit de ‘Gezangen Zions’ van Adama van Scheltema op en diverse vertalingen van gezangen van Bromet.

Harmonium
Smelik ziet overeenkomsten tussen Sankey en De Heer. “Beide mannen begeleiden zichzelf op het harmonium en vonden het belangrijk dat er duidelijk verstaanbaar gezongen werd.” In de expositieruimte kunnen de museumbezoekers ook een harmonium bekijken. “De eenvoudige structuren van de liederen geven veel mogelijkheden tot improvisatie”, benadrukt Smelik. Hij sluit zijn lezing af met enkele opnames van het bekende gezang ‘What a friend we have in Jesus’. “Mahalia Jackson en Aretha Franklin hebben dit lied gezongen.” Bijzonder onder de indruk is Smelik van een 8 minuten durende uitvoering van James Moore en het Mississippi Mass Choir. Die opname onthoudt hij zijn publiek niet:

Meer informatie:
www.jansmelik.nl
www.catharijneconvent.nl